डेटा आणि आपण

डेटा आणि आपण
एक काळ होता जेव्हा फक्त आयटीचा ट्रेंड होता पण पुढील वीस वर्षे फक्त आणि फक्त "डेटा" चाच काळ असेल- जॅक मा

हल्ली आपण ऐकतोय आधार डेटा लिक झाला, प्रायव्हसी हॅक, डेटा साठवणे, फेसबूक- केंब्रिज ऍनलॅटिक्स इत्यादी इत्यादी. पण नेमका डेटा म्हणजे काय??? सरळ शब्दांत काय झालं तर "माहिती"..! हो डेटा म्हणजे फक्त माहिती आणि ती गणिते स्वरूपात मांडणे म्हणजे ऍनलॅटिक्स. बर मग डेटा आणि आपला काय संबंध?? अहो तुमचीच माहिती म्हणजे डेटा.  आमची वैयक्तिक माहिती कुणाच्या कामाची?? आणि  आमची माहिती घेऊन ती लोकं काय लोणचं करणार आहे..? हो !!! तेही आंब्याचं ..!

2016 मध्ये एक प्रयोग फेसबुक ने चालू केला होता. आपले वैयक्तिक व्हाट्सअप नंबर आणि फेसबूक लींक करण्याचा. जसे आता इंस्टाग्राम फेसबुक आहेत तसेच. पण या प्रयोगाला भारतातून प्रचंड विरोध झाला. पुढे फेसबुक ने ही प्रक्रिया गुंडाळली. आपले वैयक्तिक मेसेज हवे तर कशाला त्यांना..? या "झुक्याला" आपल्यामध्ये इतका इंटरेस्ट काय आहे..? खरे सांगायचे झालं हा त्यांचा खरा व्यवसाय आहे.! आपल्या बद्दल माहिती मिळवायची आपल्या सवयी, आवडी, सहली, मनोरंजन, खेळ इत्यादी गोष्टी आपण काय-काय, कधी-कधी करतो याची ते नोंद ठेवतात. आणि एक "मार्केटप्लेस" तयार करून मार्केटिंग साठी वापरतात. या प्रक्रियेमुळे आपला थोडा फायदाही झाला आहे. नव्या फेसबुक बिजनेस मुळे फार लोकांना रोजगार तर मिळालाच आहे यासोबतच 'टारगेट मार्केटिंग' अशी एक नवी अद्ययावत व बहुपयोगी मार्केटिंग प्रणाली सुद्धा त्यांनी शोधली आहे म्हणजे ग्राहकांच्या आवडीनिवडी कशा तशाच प्रकारचे वस्तू त्यांना 'मार्केट' केले जाते. आज या सोशल साईट म्हणजे एक मीडिया म्हणूनच उदयास आले आहेत. अशी मीडिया जी आपण पब्लिक ने ऑपरेट केली जाते. 2011 मध्ये इजिप्त मध्ये झालेली क्रांती आपण विसरलाच असाल. फेसबुक आणि इतर सोशल नेटवर्क ना सुद्धा अशा प्रकारच्या निकालाची कल्पनाच नव्हती. पण या प्रकरणानंतर जागी झालेल्या या मंडळींनी स्वतःची ताकद ओळखली आणि त्याचा व्यवसायिक वापर तर केलाचं.  इथे पर्यंत सगळ ठीक आहे परंतु या कंपन्यांना भस्म्या रोग जडला. लोकांचे आयुष्य 'कंट्रोल' करू पाहण्याचा. यांनी आपली ही माहिती स्वतःसाठी वापर करून झाली की ती दुसऱ्यांना विकली याचा वापर करून मोठमोठ्या डेटा मायनिंग कंपनीने कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर करून आपल्याला जाणते-अजाणतेपणी थोडाफार का होईना एका विशिष्ट माणसाला आपण मत द्यावं म्हणून प्रयत्न केले गेले. अशातच अमेरिकेत ट्रम्प निवडून आले. आता हा प्रयोग त्यांनी तिला की नाही हे मात्र गुलदस्त्यातच आहे. कारण त्यात बऱ्याच लोकांनी आपल्या हात धुऊन घेतले आहेत.
मागच्या जन्मी तुम्ही कोण होता..? 2030 मध्ये तुमच्याकडे किती पैसे असतील?? तुमचा खरा मित्र कोण आहे??? अशा प्रकारचे लिंक आपण सर्रास वापरतो पण आपल्याला कळत नाही की हा डेटा संकलनाचा भाग आहे. आपलं वय, ई-मेल, फ्रेंडलीस्ट इत्यादी माहिती सहजपणे गोळा करून घेतात. मल्लूॲप्स एक थर्ड पार्टी ॲप्लिकेशन आहे हे अशा प्रकारचे लिंक तयार करतात. आज-काल सगळ्यांच्या मोबाईलमध्ये ट्रू-कॉलर नावाचे एप्लीकेशन वापरताना दिसतात. पण खरं तर हे ॲप्लिकेशन आपलेच कॉन्टॅक्ट इतर वापर कर्त्याच्या कॉन्टॅक्ट बरोबर सिंक्रोनाईज करून आपल्याला  रिझल्ट दाखवतात.

ही माहिती घेऊन खरं त्यांना उपयोगी पडते का..? ॲमेझॉन कडे त्यांचा स्वतःचा एक AI आहे. याचा वापर करून वस्तू खरेदी करणारा मनुष्य खरेदी करताना, अगोदर किंवा खरेदी पश्चात काय काय विचार करत होता ते अनालिसेस करत असतं. ॲमेझॉन वरती सर्च केलेली एखादी वस्तू तुम्हाला तुमच्या फेसबुकला दिसते ती अशी !!!!!
इतकेच नाही तुमच्या मोबाईल मध्ये असलेला प्रत्येक एप्लीकेशन आपला डेटा विविध प्रकारे एक्सेस करत असतात. एक महत्त्वाची गोष्ट तुम्हाला कोणीच सांगितलं नसेल की "आपण बोललेल्या गोष्टी आपला मोबाईल ऐकतो". म्हणजे कोपऱ्यात पडलेला मोबाईल आपल्या घरातल्या ऑफिसमधल्या होणाऱ्या चर्चा स्टोअर करत असतो. तुम्हाला खरे वाटणार नाही पण हे सत्य आहे. आता मारा प्रायव्हसीचे बोंबा!!!!!
डेटा संकलनाचे तोटे जेवढे दिसतात त्याचे फायदेही तेवढेच आहेत. युरोपियन देशात यांचेसाठी निर्बंध आहेत डेटा संकलन तर होणारच पण ती योग्य त्या कामासाठीच वापरले गेले पाहिजे असा ठाम पवित्रा त्यांचा आहे. असे कडे निर्बंध त्यांच्याकडे आहेत आणि जे काही सर्वर स्टोरेज आहे ते त्यांच्या सरकार अंतर्गत त्यांच्याच देशात सुरक्षित ठेवले पाहिजे. चीन मध्येही एक सरकारी हुकूमशाही आहे. चायनीज लोक स्वतःचाच फेसबुक ॲमेझॉन युट्युब तर वापरतात आणि तो सगळा डेटा फक्त त्यांच्यात देशाच्या सरकारी फायदा साठी वापरता येतो. अख्ख्या जगाला सॉफ्टवेअर निर्यात करणाऱ्या भारतात गुगल फेसबुक ट्विटर अमेझॉन अशा एकाही कंपनीचे सर्वरस भारतात नाहीत ही मोठी निष्क्रियताच आहे.

हेल्थ कॉन्शियस असणार्‍या बर्‍याच लोकांनी नवीन मनगटी 'बँड्स' घेतल्या असतील. तुम्ही रोज किती पावले चाललात..? किती कॅलरीज घटवलीत..?? किती वेळ झोपलात...???? अशा विविध माहिती या बँड्स सांगत असतात. एमआय चा बँड तर सांगतो कि आपण किती वेळ झोपलो आणि त्यापैकी 'गाढ' झोप नेमकी किती वेळ होती...!!! हा सगळा डेटा ते अनालिसिस करत असतात. आता समजा जर पुढे काही दिवसात एखाद्या व्यक्तीला अनिद्रेचा त्रास होत असेल तर हा डेटा घेऊन झोपेच्या गोळ्या विकणाऱ्या कंपन्या तुम्हाला टार्गेट करणार हे नक्की! याउलट एखाद्या व्यक्ती ला हृदय विकार येणार असेल तर किंवा हार्ट बीट, ब्लड प्रेशर ई. अचानकपणे अति कमी किंवा अति जास्त होणार असेल तर हा बँड तुमच्या स्वकीयांना तात्काळ मेसेज करेल (SOS). हे ही अत्यंत महत्त्वाचा भाग आहे. (या गोष्टी सध्या तरी काल्पनिकच आहेत)
एकूणच काय तर आजच्या घडीला आपण अशा विविध मार्गांनी या "डेटा" मध्ये गुंतून गेलो आहोत त्यातून सुटका शक्यच नाही. पण आपली जागरुकता वाढवून या गोष्टी मानवाच्या कल्याणा करिता वापर केला जावा यावर भर असलाच पाहिजे असे कायदे करणे गरजेचे आहे.



Comments

Popular posts from this blog

Think Out of The Box!

व्यापार आणि भावना